Türkmeistan
bilen Eýran bir bakyşda
Her gezek “Bajygyran” araçäk geçelgesinden
süýnüp, Maşatdan Aşgabada gelen Eýranly ýolagçylar, awtobusyň aýnalaryndan
mermere bürelip oturan şäheri synlap, ajaýyp-ajaýyp jaýlara aňkaryp galýarlar.
Olar biygtyýar serhediň iki tarapynda ýaşaýan türkmenleriň durmuşyny
deňeşdirip, olara öz ýanlarynda baha berýärler.
DOWAMY
Eýran yslam respublikasynyň
emele gelmegine 33 ýyl bolan bolsa, SSSR-iň boýuntrugyndan halas bolan täze
Türkmen döwleti bary-ýogy 21 ýaşynda. Yslam respublikasy gadymy Eýran emperýasynyň
mirasdüşeri bolsa, Türkmeistan 150 ýyllyk rus kloniýasynyň syrtmagy astynda
ýaşap geldi, türkmenlere öz milli döwletini esaslandyrmaga maý berilmän
gelindi. 70 ýyllap agalyk eden totalitar düzgünden başyny alyp çykan Türkmenistan
bu gün ajaýyp binalary bilen gadymy ertikilerdäki dünýäni janlandyrýar. Elbetde
bu ýerde biz diňe Türkmenistanyň daş keşbine syn edýäris.
Ýerasty, ylaýta-da tebigi ressurslara baý
Türkmenistan, halkara kompaniýalaryň, esasanam nebit-gaz şerketleriň üns
merkezinde, günde, günaşa diýen ýaly paýtgat Aşgabatda halkara derejesinde
forumlar we konferenisiýalar geçirilýär. Ýurtda alnyp barylýan pozetiw
bitaraplyk we dostlukly gatnaşyklar esasynda Türkmenistanyň baş şäherinde Eýran
döwletine onçakly ýaramaýan ABŞ-larynyň we Ysraýylyň ilçihanalarynyň öňünde bu
we beyleki döwletleriň baýdaklary parlap dur. Bu bolsa barha üzňeleşýän 70
million ilatly Eýran bilen deňeşdirlende sözüň doly manasynda ösüş-özgeşigiň
alamaty. Türkemnistanyň abadançylyk ugrunda ädýän aýgytly ädimi hakynda
dünýäniň meşhur gazet-žurnallary, halka habar beriş serişdeleri, mass-media
yzygiderli maglumatdyr, reportaž berip gelýärler.
Ençeme asyrlap ösüş taýdan yza galdyryn Türkmenistan
jemhuriýetde ýaşaýan türkmenler bilen, Eýran yslam döwletinde ýäşaýan 3
milliona golaý türkmeniň durmuşyny hiç babatdan deňeşdirip bolmaz. Öz milli
döwletlerinde ýäşaýan türkmenler, adam hukuklary babatda, sosýal üpçünçilikler
we beýleki ykdysady syýasy noktaý nazardan henizem ilkinji basgançaklarda
ýörjen ýörjen edýänem bolsa Türkmensähraly doglanlaryndan ençeme babatda
buýsançly ýaşaýarlar; olaryň balalary ene dilleinde sapak alýarlar, bäbeklere
öz milli däpleri boýunça at dakyp bilýärler, öz dillerinde gazet-žurnallry,
radio-telewideniýeleri bar, olar milli baýramçylyklaryny erkana hem
buýsanyp-guwanyp belleýärler. Emma bu agzalan zatlar, yslam döwletinde ýaşaýan
ildeşlerimize ýat hem arzuw edilýän islegler. Bu zatlar bolsa islär-islemez Türkmenistanda
barýan her bir Eýranlynyň böwrüni diňledýär.
Araçägiň iki ýanynda ýaşaýan
ildeşlerimiziň sýyasy we sosýal taýdan durmuşlary diýseň başgaça.
Türkmenistanda gyzlar-gelinler, erkekler-gyzlar arkaýyn el-ele tutuşyp
seýilbaglarda, parklarda gezip bilýän bolsalar, Eýranda ýörite polisler, entek
bahana bilen ýaşlarlaryň başyna bela bolup satşýarlar. Şahsy azatlyklar, halan
eşigiňi geýip köçä çykmak, eýranly ýaşlara arzuw bolup gelýär, bu zatlar bolsa
Türkmenistanda çözülen.
Ýadro programmasy baradaky höjjetligi bilen
günsaýyn üzňeleşýän Tahran režimi bilen Türkmen döwletini, halkara arenasynda
deňeşdirip görseň ýene-de biziň täze döwletimiziň ösüşe ymtyýan taraplaryny
görse bolýar. Orsýet agalygyny başyndan syryp, gazyny eksport etmek üçin täze
geçirijileri agtarylýar, Ýewropa Bileleşigine agza döwletleriň we ABŞ-ly dürli
firmalaryň wekilleriniň tizden-tiz Aşgabada gelip gidip durmagy, Aşgabadyň
global derejede dünýä döwletleri bilen barha jebisleşýändigini görkezýär, munyňam
öz nobatynda özi bilen ynsan durmuşyny özgetjek täze şertleri alyp geljegi
iküjsyzdyr.
Häzirki agyr ykdysady gadagançylyklardan Eýranyň
bili bükülip gelýär. Üstesinde ikide-bir bolaýmagy mümkin harby hüjümden
howatyr edilýär. Tahran, goňşysy Türkmenistanda parlap duran ABŞ-laryň we
Ysraylyň baýdaklaryna gazaply nazaryny dikip, güýji ýetse olary ýere taşlap,
otlajak. Şol nokdaý nazardan diplomatik duşuşyklarda Tahran goňşularynda bar
bolan ady agzalan döwletleriň diplomatik missiýalarynyň işlerine nägilelik
bildirip gelýär.
Eýranyň prezidenti Ahmadynejet, nirde
ady-sory zordan tanlýan döwletler bilen gelim-gidim edýän bir wagtynda,
Türkmeistanyň prezidenti G.Berdimuhammedow içerde syýasy azatlyklara ýol
bermese-de, dünýäniň ösen döwetleri bilen gatnaşyp gelýär. Bu zatlar ýene-de adamlary,
bu iki goňşynyň ýagdaýyny deňeşdirmäge mejbur edýär. Başgaça aýdylanda “ugur
hanja gardaş!”
Diňe häkimiýetdäkiler däl, Eýranyň ýurt
içindäki hem daşyndaky intellegensiýa wekilleri, oppozisýon güýçleri milli
mesele babatda, edil režim bilen bir hörpden gopýarlar. Olar goňşy
Türkmenistandaky özgerşikleri, bu türkmenleriň erkana durmuşyndan nusga hem
görelde almagyň deregine, ikide- bir “bitewi Eýran”, “bitewligimize howp
abandyrýanlaryň gözlerini çekmeli, dardan asmaly” diýen äheňde milli hem medeni
hak-hukluklaryny talap edýän türkmenlere haýbat atyp, ajy pürkürýärler, etnik
meselesi babatynda režimiň syýasatlaryny goldap gelýärler.
Emma Eýranda ýaşaýan etnik haklar şol sandan
türkmenler daş-töwereginde bolup geçýän ýagdaýy oňat görüp oňa baha berip
gelýärler. Äzerler, Äzerbaýjan respublikasynda, türkmenler Türkmenistan
döwletinde, kürtler demirgazyk Yrakda, araplar, Dubaý we Katar ýaly döwletlerde
bolýan ösüşleri yzalarp, öz el-aýaklaryna urlan gandallara hem duşaklara
ahmyrly serdýärler.
Arne Goli (Akmyrat Gürgenli)
žurnalist
No comments:
Post a Comment